Voor alle vragen over drank,
drugs, pillen, gamen en gokken

Home » Veelgestelde vragen naasten » Kan je iemand dwingen te ontwennen?

Kan je iemand dwingen te ontwennen?

Iemand dwingen om hulp te zoeken is niet vanzelfsprekend: de beslissing om te stoppen of ontwennen moet van de persoon zelf komen. In noodgevallen is er wel een wettelijk kader dat bepaalde maatregelen kan opleggen. Het voorziet in verschillende manieren om kwetsbare personen en hun omgeving te beschermen. Een gedwongen opname is één van die manieren. Maar deze wet is dus in de eerste plaats bedoeld om te zorgen voor bescherming en veiligheid.

De vraag om gedwongen opnames doet zich in verschillende situaties voor. Of het nu gaat om alcohol of illegale drugs, of om een gokprobleem of afhankelijkheid van medicijnen. Maar het volgende gaat altijd op: om tot verandering te komen of te stoppen, moet de persoon de situatie zelf als een probleem ervaren, en ook zelf de motivatie hebben om eraan te willen werken.

Helaas kan er veel aan voorafgaan alvorens iemand bereid is om te stoppen. Een ander verplichten om te stoppen, of iemand tegen diens wil laten opnemen voor ontwenning, is dus allesbehalve vanzelfsprekend. Bovendien kan een gedwongen maatregel de vertrouwensband tussen een persoon die kampt met verslaving en diens naasten onder druk zetten.

Gedwongen opname

Er is een wet die het mogelijk maakt dat iemand verplicht hulpverlening wordt opgelegd. Tot voor kort was dat de zogeheten ‘wet op de gedwongen opname’. In de volksmond was die ook vaak bekend onder de naam ‘collocatie’ of ‘colloqueren’. Die wetgeving was al bedoeld als beschermingsmaatregel.

Sinds 2025 is er een nieuwe wet. Die legt er nog meer de nadruk op dat ze bedoeld is om mensen te beschermen. Voluit heet ze dan ook de ‘wet inzake bescherming opgelegd aan een persoon met een psychiatrische aandoening’.

De naam van die wet zegt het al: ze is bedoeld voor mensen met een psychiatrische aandoening, die op dat moment een gevaar vormen voor zichzelf of voor hun omgeving. Ook ernstige verslaving aan alcohol, andere drugs of medicatie valt onder de term “psychiatrische aandoening”, en komt dus in aanmerking voor deze beschermende maatregel.

De volgende zaken zijn daarbij belangrijk om te weten:

  • Deze wet is bedoeld voor een tijdelijke nood- en beschermingsmaatregel.
  • Een belangrijke voorwaarde is ook dat het om een situatie gaat waarin er geen alternatief voorhanden is voor die beschermende maatregel.
  • Bovendien is het de bedoeling om de persoon tot zover als mogelijk te overtuigen tot een ‘vrijwillige behandeling onder voorwaarden’.

Kortom: een gedwongen opname moet gaan om bescherming. De maatregel is niet bedoeld (en zou ook niet werken) als een grondige en duurzame aanpak van een verslaving.

Twee procedures om tot deze maatregelen te komen

De wet voorziet in twee procedures om bescherming op te leggen: een gewone procedure en een spoedprocedure. In beide gevallen speelt de vrederechter een belangrijke rol. Er is ook telkens een ‘omstandig geneeskundig verslag’ nodig. Zonder zo’n grondig verslag kan er geen beschermingsmaatregel opgelegd worden. Naast het gerecht spelen dus ook dokters een belangrijke rol.

Omdat de procedure ertoe kan leiden dat de persoon van de vrijheid beroofd wordt, is het belangrijk dat diens rechten gerespecteerd worden. Daarom kan die persoon zich laten bijstaan door een advocaat.

Spoedprocedure

Een spoedprocedure kan bijvoorbeeld ingezet worden wanneer iemand, onder invloed, volledig buiten zichzelf raakt en agressief is tegenover zichzelf of de mensen rondom zich. Via de politie en de Procureur des Konings wordt de persoon dan onmiddellijk opgenomen.

Op advies van de vrederechter kan vervolgens een klinische evaluatieperiode van 48 uur plaatsvinden in een toegewezen instelling. Die periode stelt de Procureur des Konings in staat om een beter onderbouwde beslissing te nemen. Dat kan zijn:

  • Een beschermende observatiemaatregel opleggen, een verplichte opname dus.
  • Het dossier afsluiten zonder verdere maatregelen, en dus niet overgaan tot opname.
  • Een vrijwillige behandeling onder voorwaarden voorstellen, ambulant of residentieel. (‘Residentieel’ betekent: met opname in de voorziening waar men behandeld wordt.)

Gewone procedure

De gewone procedure vertrekt van een verzoekschrift dat wordt ingediend bij de vrederechter. Iedereen die er belang bij heeft, kan zo’n verzoekschrift indienen. Dat kan bijvoorbeeld een familielid zijn. Ook bij deze procedure is een grondig geneeskundig verslag nodig. Dat mag maximum 15 dagen oud zijn.

Na indiening heeft de vrederechter 10 dagen tijd om een vonnis uit te spreken. Dit zijn dan de mogelijke beslissingen:

  • Het opleggen van een beschermende observatiemaatregel (‘gedwongen opname’) van maximum 40 dagen. Deze periode kan door de vrederechter verlengd worden tot maximum één jaar.
  • Het beëindigen van de procedure, zonder verdere maatregelen, en dus niet overgaan tot opname.
  • Het voorstellen van een vrijwillige behandeling onder voorwaarden, ambulant of residentieel.
  • Het voorstellen van verpleging in een familiale omgeving of woonzorgcentrum.

Wat voor minderjarigen?

Voor minderjarigen geldt andere wetgeving. Een minderjarige kan aangemeld worden voor jeugdhulp via de laagdrempelige eerstelijnshulp (bijvoorbeeld het CLB van de school, of het JAC). Als blijkt dat eerstelijnshulp niet volstaat, dan kunnen zij doorverwijzen naar meer gespecialiseerde jeugdhulp die niet rechtstreeks toegankelijk is. Het is wel zo dat ook voor jongeren in de eerste plaats wordt gestreefd naar hulpverlening waar de minderjarige wil aan meewerken, dus op vrijwillige basis.

Lukt het niet om een vrijwillig traject op te starten, maar is er wel een zogeheten ‘maatschappelijke noodzaak’ (bijvoorbeeld om de integriteit van de minderjarige te beschermen)? Dan kan een hulpverlener het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg (OCJ) inschakelen. Consulenten nemen het dossier daar dan ter harte. Als het nodig is, kan het OCJ het dossier verwijzen naar de jeugdrechtbank.

Belangrijk om weten: de minderjarige zelf, de ouders of vertrouwenspersoon kunnen ook rechtstreeks bij het OCJ een aanmelding doen. Dat kan wanneer de hulpverlening vastloopt, en zij ervan overtuigd zijn dat hulp toch echt noodzakelijk is.

Naast deze procedures voor minderjarigen, kan voor ook jongeren de ‘wet inzake bescherming opgelegd aan een persoon met een psychiatrische aandoening‘ die hierboven beschreven staat, toegepast worden. Dat kan wel enkel voor jongeren vanaf 16 jaar.

Controle over je gebruik

Hoe hou je je gebruik onder controle? Hoe voorkom je problemen? Hoe ga je te werk wanneer je op het punt bent gekomen dat je wil minderen of stoppen?

Ontdek wat je kan doen

Bezorgd om iemand

Er duiken heel wat kopzorgen op als iemand waar je om geeft alcohol, drugs of pillen misbruikt, of overmatig gamet of gokt. Deze pagina’s helpen je op weg.

Ontdek ons advies op maat van partners, familie en vrienden

Brochures over drugs en de wet

Veelgestelde vragen

Partners, familieleden en vrienden van mensen die in de problemen komen door hun gebruik, zitten vaak met dezelfde onzekerheden. Op deze pagina’s vind je antwoorden op de vragen die we bij De Druglijn het vaakst horen.